Sarrera
Grand Tourra ikasketa bidaia baten gisakoa izan zen; batez ere aristokrata ingelesek zuten hura egiteko ohitura, beren hezkuntza formala amaitu eta gero. Aitzindari batzuek XVI. mendean bidaiatu zuten dagoeneko, baina XVII.era arte ez zen hasi ohitura bihurtzen. XVIII. mendean, Grand Tourra oso ohikoa izan zen hala nobleen nola burgesik aberatsenen artean.
Ibilbidean Europako hainbat herrialde sartu ohi ziren eta Italia izaten zen helmuga nagusia, Britainiarrak –bidaiaren artean haiek ziren ugarienak– Frantziatik hasi ohi ziren, bereziki Paristik.
XIX. mendea eta Erromantizismoa iritsi zirenean, bidaia norabide berriak hartzen hasi zen. Eta, artea eta kultura izan arren beti xede nagusiak, gero eta garrantzi handiagoa hartu zuen Izadiaren behaketak. Gainera, garaiko Europako aldaketa politikoek greziar antzinaroa berriro aurkitzea ekarri zuten eta, horrekin batera, ibilbidearen horizonteak zabaltzea.
Italiara iritsi aurretik
XVIII. menderako, bidaiaren une distiratsuenean, jarraitu beharreko ibilbidea guztiz kanonizatuta zegoen. Aurretik markatutako etapa batzuk egiten ziren beti, aldaketa gutxi zeuden bidaiaren artean. Ordenari edo urtaroei zegokienean aldaketa txiki batzuk egin ahal ziren, bisitatu beharreko hirietan ekitaldi edo jai jakin batzuekin bat egiteko, baina oinarrizko ibilbidea berbera zen beti. Bide nagusiak ziren Italiako sarrera eta bidaiari orok bisitatu beharreko lau hiriak beren artean komunikatzen zituztenak: Florentzia, Erroma, Napoles eta Venezia.
XVIII. mendeko turista handi horietako gehienak aristokrata ingelesak ziren, baina bidaiatu zuten, neurri txikiagoan, frantsesek, alemanek eta herbeheretarrek ere. Izan ziren lanbide jakin batzuetako kideak ere, beste kultura batzuekiko kontaktutik onura ateratzen zutenak, hala nola medikuak eta, jakina, artistak.
Aro guztietan ideologia jakin batek –bere garaiari dagokionak– baldintzatu du bidaiaria, haren bidaian zeharko pertzepzioak markatuz. Interes turistiko, filosofiko eta behaketakoak partekatzen zituzten guztiek, eta horiek markatzen zituzten bidaiarako prestaketak ere. Alderdi tekniko guztiez arduratzeaz gain, bidaiari orok literatura klasikoko liburuen bilduma zaindu bat osatu behar zuen, haiek izateko gidari gozatzeko asmoa zuen gertakarietan eta pasarte historikoetan zehar.
Paris
Paris zen lehen geldialdi garrantzitsua Ingalaterratik iritsi berrientzat. Hiriburuaz gain ezer gutxi bisitatzen zen Frantzian bidaiariak interes oso espezifikoren bat izan ezean.
Arrazoi askok egiten zuten Paris turista handientzat erakargarri. Antzinatasunarengatik eta bizitza-luzerarengatik Europako gorterik garrantzitsuena zen han bizi zena. Garaiko kulturaren motorra zen, eta atzerriko agintari askok hara begiratzen zuten. Laburbilduz, metropoli garrantzitsua zen, bidaiarientzako ostatu ugari eta onak izateaz gain bizitza sozial eta kultural aberatsa eskaintzen zuena, era guztietako jarduera eta entretenimenduekin osatua.
Hiriko egonaldi luzeak sastre entzutetsuenetakoei egindako bisitekin, joko-saioekin eta, jakina, hiriko eta inguruetako erakarpen-zentro nagusietara egindako txangoekin ontzen ziren.
Diana Versailleskoa
Diana ehizaren eta izadi basaren jainkosaren eskultura, greziarrek Artemisa zeritzotena, Henrike II.a errege zela iritsi zen Frantziara. Estatua Paulo VI.a aita santuak frantses monarkari egindako opari politikoa izan zen; haren aliantza behar zuen une hartan espainiarrek Italiako penintsulan zituzten interesen aurka.
Era horretako opariak ospe handikotzat jotzen ziren. Bereziki era horretako antzinakoak ez zituen herrialde batean. Haren aurrekoak, Frantzisko I.ak, antzinako eskulturak eskuratzeko ahaleginak egin zituen Erromara mezulariak bidalita, baina ezin izan zuen hain kalitate handiko ezer eskuratu.
Gaur egun figura hau klasizismoaren amaierako jatorrizko baten kopiatzat jotzen da, eta Leokares eskultoreari egozten zaio. Iraganean, ordea, uste zen eskultore horren jatorrizko obra zela eta Belvederen ezarritako Apolorekin bikotea osatzen zuela. Horregatik, Grand Tourrari ekiten zioten bidaiariek eta artistek, Frantzian zeudenean, estatua hau ikustera joaten saiatzen ziren, zeina XVIII. mendean Versaillesko Jauregian zegoen, Luis XIV.ak Louvretik hara eramana.
Italia
Italia zen Grand Tourreko helmuga nagusia eta, Italian, lau hiri: Florentzia, Erroma, Napoles eta Venezia. Oso nortasun definitua zuten laurek. Florentzia bihurtzen zen hiririk balioetsiena britainiarrentzat, garbitasunarengatik eta abegikortasunarengatik, Medicitarren bilduma bikainengatik ez ezik. Erroma zen erromatar antzinaroa behatzeko berezko hiria, eta katolizismoaren gune nagusia. Napoles, ikuspegi oso ederrekoa, arriskutsua izateagatik gutxiesten zen batzuetan, klimarengatik eta erakarmen turistikoarengatik goresten besteetan: Sumendia eta Ponpeia eta Herkulanoko hondakinak. Azkenik, Venezia jaiaren hiria zen, Inauteriarena, kasinoena, musikarena eta desberdinena, zalantzarik gabe, bere geografia propioarengatik.
Antzinako Erroma
Erromak arte modernoaren ikuspuntutik eskain zezakeenaz gain, helburu nagusia zen antzinaroko hondakin handiak bisitatzea eta gertakari historiko handietako protagonista izandako lekuak mirestea. Leku horiek bisitatzea ezinbestekoa zen eta denbora luzea eskaintzen zitzaion hondakinen azterketari. Baina denbora hori laburra zen erromatar jauregietako bilduma pribatuetan kontserbatutako estatuen, erliebeen, dominen eta txanponen gordailuei eskaintzen zitzaionaren aldean. Esan ahal izango litzateke Erroman egin behar zen antzinakoei buruzko ikastaroak hondakinei egindako bisita eta jauregietan zein elizetan gordetzen ziren altxor guztien behaketa hartzen zituela barruan.
Testuinguru horretan, Cortile delle Statue bidaiaren arreta-gune nagusietako bat zen. Han Julio II.ak XVI. mendearen hasieran abian jarritako antzinako estatuen bilduma behatzeko aukera zuten, garaiko eskultura ospetsuenak biltzen zituena.
Baina Patioa ez zen aintzat hartzeko leku bakarra hiri hartan; Europako antzinakoen lehen bilduma publikoa ere bazeukan, Sixto IV.ak Kontserbadoreen Jauregian batutakoa, eta beste multzo eskultoriko-piktoriko garrantzitsu batzuk, Scipione Borghese Kardinalarena, adibidez.
Arantzadun umea
XVIII. mendeko bidaiariek figura txiki hau erromatar munduko estatua ezagunenetako baten ondoan ikusteko aukera zuten: Kapitolioko Otsemea. Erromako Errepublikaren iragan loriatsua zekarten gogora biek, enperadoreen botereak haren zibilizazioaren loria usteldu aurretikoa.
Garai hartan ohikoa zenez, zer gai zuten argi igartzen ez zitzaien multzoei eta figurei interpretazioak bilatzen saiatzen ziren erudituak. Kasu honetan, oinazpitik arantza bat erauzten saiatzen ari dela dirudien ume eseria Kneo Martzio gisa identifikatu zuten, kondairaren arabera Senatuari berehalako eraso baten abisua emateko Viterbotik Erromara lasterka egin zuen artzain txikia. Bere lasterraldian Martziori arantza bat sartu zitzaion oinazpian baina gelditu gabe jarraitu zuen aurrera mezua entregatu arte. Tamalez, artzainak arantza erauzi zuenerako zauria infektatuta zegoen eta heriotza eragingo zion. Interpretazio horren arabera, Erromako Senatua bera izan zen jatorrizko eskultura enkargatu zuena (brontzezkoa) haren memoria eta Estatuari izandako fideltasuna ohoratzeko.
Interpretazio horren ondorioz, Errenazimentuaz geroztik eskulturari Il Fidele zeritzoten.
Laokoon eta haren semeak
1506an Vatikanoan instalatu zenetik, troiar apaizaren Laokoon eta haren semeak multzoak Europako begirada guztiak erakarri zituen. Artistek, begiluzeek eta era guztietako bidaiariek derrigor bisitatu beharrekotzat zuten eta, jakina, Grand Tourreko turistak ezin ziren haiek baino gutxiago izan.
XVIII. mendean, Laokoonek ez zeukan guztiz gaur egun daukan itxura. Jada XVI. mendean, Klemente VII.ak hura berriztatzeko eskatu zuen; Baccio Badinellik hasi zuen lan hori, eta Michelangeloren dizipulu Giovanni Angelo Montorsolik amaitu zuen. Baina Patioaren hamarkada askotako abandonuak eta jatorrizkoan oinarrituta egindako kopia ugariek narriadura handia eragin zioten eskulturari. Beste esku-hartze bat behar zen eta Agostino Cornacchinik egin zuen, Montorsolik mende batzuk lehenago pentsatutako formak berreskuratu beste lanik hartu gabe.
Berreginen Museoko kopiak ez du jasotzen berriztapen hau, geroagoko bat baizik, XIX. mendekoa, zeinean Laokoonen eskuineko besoak zerua seinalatzen duen, baita seme txikienarenak ere. Figurak beste berriztapen bat izango zuen oraindik ere, XX. mendearen erdialdean, neurri batean 1905ean aitaren figuraren jatorrizko besoa aurkitu izanak eraginda. Azken esku-hartze horretan bi semeen besoak kendu zituzten eta aitak zeukanaren ordez jatorrizkoa ezarri zuten, Ludwig Pollackek aurkitutakoa. Horrela, Vatikanoko Laokoonek bere eskuineko besoa –eskurik gabe– bere baitan tolestuta dauka, garondorantz zuzenduta.
Apolo Belvederekoa
XVIII. mendean, Belvedereko Estatuen Patioa ezinbestean bisitatu beharreko lekua zen Grand Tourreko bidaiarientzat. Han, Laokoonen multzoak eta Belvedereko Torsoak distira egiten zuten, Apoloren figuraren ondoan.
Haren ospea Errenazimentutik zetorren, baina kritikari eta historialari batzuen iritziek gorenera eramango zuten. Johann Joachim Winckelmannek, zeina lehen Arte Historialaritzat jotzen den, zioen Belvedereko Apolo K.a. IV. mendeko greziar jatorrizkoa zela, greziar artearen gailur gorenen adibide. Greziatik Oktavio Augustok edo Neronek atera zutela baieztatzera iritsi zen, hain zen handia Winckelmannek estatuari izan zion estimua.
Azkenik, Artearen Historiak Apolo erromatarren garaiko obra dela ondorioztatu duela dirudi. Orain, eztabaida da ea Belvedereko Apolo gaur egun galduta dagoen greziar jatorrizko batean inspiratuta ote zegoen, eta, hala izatekotan, zer data zehatzetakoa izango ote zen ustezko prototipo hori, eta zer neurritan kopiatu zuen hura Belvedereko Apolok.
Belvedereko Torsoa
XVIII. mendean, hala Cortile delle Statue nola Vatikanoa Klemente XIV.ak abian jarritako aldaketa betean murgilduta zeuden oro har; aldaketa horrek gaur egungo Vatikanoko Museoen sorrera ekarriko zuen eta Belvedereko Torsoa bere jatorrizko kokapenetik lekualdatuko zuen.
Jada Klemente XI.ak, mendearen hasieran, Patioko erdigunetik haren mendebaldeko hegaleko gune aterpetu batera lekualdatu zuen. Hala ere, behin betiko lekualdaketa Klemente XIV.aren esku-hartzearekin iritsi zen, mendearen amaieran. Une hartan Patioa Vatikanoko Liburutegiarekin konektatzen zuen aretora eraman zen, behin betiko aterpean ezarrita.
Aurkitu zenetik, Belvedereko Torsoa erronka bat izan zen erudituentzat eta artistentzat, identifikatzeko zeuzkan zailtasunengatik eta haren jatorrizko egoera ezagutzeko ezintasunarengatik, zati asko falta zitzaizkiolako. Aldi berean, egoera zatikatu horrek oso erakargarri bihurtzen zuen askotariko interpretazioen abiapuntu gisa.
Antzinako estatuetan adierazitako narratiba identifikatzen eta azaltzen saiatzen zen tradizioari jarraituz, Torsoa, ia berehala, Herkulesekin identifikatu zen, figura eserita dagoeneko animaliaren larruan oinarrituta. Uste zen lehoia zela. Baina XIX. mendean naturalista batek ohartarazi zuen animaliaren buztanari ile-sorta falta zitzaiola lehoi batena izateko. Eta lehoi baten larrua ez baldin bazen, hura ez zen Herkules. Jada XX. mendean, hainbat ikerketa konparatibok heroi gihartsua Ajaxekin identifika daitekeela uste izan dute, Troiari aurre egin zieten greziar borrokalarien arteko indartsuenarekin.
Borghese Gladiadorea
XVII. mendearen hasieran, Scipione Borghese kardinalak Erromako arte bildumarik garrantzitsuenetako bat osatu zuen bere jauregian. Antzinakoak zein artelan garaikideak zeuzkan bildumak (Borghese Bilduman Gian Lorenzo Berniniren eskultura ezagunenetako batzuk daude). Data haietan sartu zen bilduman, hain zuzen ere, Borghese Gladiadorea deritzon eskultura, urte batzuk lehenago Anzion aurkitua.
Kontaktu egokiekin, XVIII. mendeko turista handiak Erroman sakabanatutako bilduma pribatuetarako sarbidea zeukan, eta horien artean Borgheserena zegoen. Gladiadorearen edertasuna ikusteko interesa zutenak liluratuta geratuko ziren hura ikustean, areto baten erdian, Borghese familia botere handikoaren erromatar etxe txundigarrian. Gelak, koloretako marmolekin eta beste material preziatu batzuekin dekoratua, erdiko gunean zeukan Gladiadorearen figura, antzinako beste estatu batzuek eta erromatar enperadoreen erretratuek inguratuta. Mende beraren amaieran, aretoa eraldatu egin zen eta lau atleta Gladiadorearen ohorezko guardiaren parte bihurtu ziren, zeinak jarraitzen zuen bildumako pieza izarra izaten.
Aurkitu zutenean, Gladiadorea izena eman zioten estatuari. XVII. mendeko ikerlarien ikuspegian, haren gihar indartsuek erromatar hareako borrokalariak ekartzen zituzten gogora. Baina gaur egun badakigu erromatarrek ez zituztela gladiadoreak biluzik irudikatzen, biluztasuna ezaugarri greziar hutsa dela. Horregatik, Akiles zaldi gainean dagoen etsai batekin borrokan dela esanez berrinterpretatu da figura.
Diskoboloa
Erromarako bisitak zirauen bitartean, hondakinez eta hirian zeuden bildumez gain, gertu zeuden interes bereziko beste herri batzuetara txangoak ere egiten ziren. Horietako batek Tivolira eramaten zituen bidaiariak, ospetsua ez paisaia idilikoengatik soilik, baita han Hadriano enperadorearen antzinako etxea bisitatu zitekeelako ere.
Indusketa arkeologikoen prozesuan sartuta zegoen leku haren berezko erakargarritasunari, aukeratu batzuentzat, antzinako aurkitu berri bat eskuratzeko aukera gehitzen zitzaion. Hori izan zen Charles Townleyren kasua, antzinakoen merkatari eta bildumazale britainiarra, zeinak hiru bidaia egin zituen Italiara. Bidaietako batean, Thomas Jenkins arte-merkatariarekin kontaktuan jarri zen, eta hark Townley Diskoboloa deritzona erosteko aukera eman zion.
1790ean Villa Adrianan (Hadrianoren Etxean) Mironen Diskobolo ospetsuaren marmolezko kopia bat aurkitu zuten. Estatua bururik gabe agertu zen, baina haren inguruan buru bat aurkitu eta harena zela pentsatu zuten berehala; gehitu egin zioten, okerreko posizioan ezarrita. Berez, burua ez zen Diskoboloarena, beste eskultura batena baizik, handik gertu aurkitua hura ere.
Aita santuak antzinakoen esportazioari oztopo handiak ezarri arren, Townleyk estatua Londresera eramatea lortu zuen, eta han kontserbatzen da gaur egun jatorrizkoa (kopia hau baino handiagoa).
Horizonte berriak
Hainbat mendetan etenik gabe bidaiatu ondoren, 1800 eta 1814 artean, kanpaina napoleonikoek jendearen joan-etorri horiek geldiarazi zituzten. Vienako Kongresuaren ondoren, bidaia berriro hasi zen. Hala ere, ordurako bidaiariak oso aldatuta zeuden; ez ziren jada hainbeste hezkuntza osatu nahi zuten gazte aristokratak, ezpada artistak, poetak, intelektualak eta are burgesen familia osoak.
Publikoa dibertsifikatzen zen aldi berean, ibilbideak ere dibertsifikatu ziren, inguruko munduari behatzeko modu berri batean inspiratuta. Filosofiak eta zientzia politikoak planetari eta Izadiaren jokabideari mugak ezartzen zizkieten bitartean, gizaki modernoak askatasunari eta mugagabetasunari buruzko bere ideiak itsasora, mendira, ur azalera itzeletara edo altura eskergetara eramaten zituen. Inguratzen zuen errealitaterekiko irudimenezko konexioa ezartzeko etenik gabeko premia sentitu zuen bidaiari erromantikoak.
Joera berri horiek altura alpinoetara eraman zituzten turistak, orain ez Italiara iragateko beharrak hartaratuta, ezpada plazerarengatik soilik, edo mundura ireki berriak ziren herrialdeetara, Greziara adibidez.
XIX. mendeak greziar antzinaroa berriro aurkitzea ekarri zuen, eta hura Erromaren lekua hartzen hasi zen kulturarekin erlazionatutako alderdi guztietan.
Grezia
XVIII. mendearen amaieran, James Stuart eta Nicholas Revett antzinako Greziaren berraurkikuntzaren aitzindari bihurtu ziren. Beren hezkuntza osatzeko asmoz, Italiara bidaiatu zuten biek, eta han ezagutu zuten elkar. Handik bidaia jarraitzea erabaki zuten, Balkanetan zehar lehenik eta Grezian barrena gero. Greziako haien egonaldiak Atenasi egindako bisita izan zuen ardatz nagusi.
Britainia Handira itzuli zirenean, Atenasko antzinakoak liburua argitaratu zuten, hiriko antzinako monumentuen 368 ilustrazio barruan zituela.
1830ean Greziaren Independentzia aldarrikatu zenean, otomandar inperiotik askatuta, Stuartek eta Revettek irekitako bideak, Lord Byronen goraipamen ugarien laguntzaz, antzinaro berri baterako biderako norakoan jarri zituen turistak.Afrodita eta Dione
Politikaren bilakaerak eta mundua ikusteko modu berriak Grand Tourraren patua aldatu behar bazuen britainiarrentzat, gertuagoko beste gertakari batzuek ere eragina izango zuten antzinako Greziaren berraurkikuntzan.
1801ean, Thomas Bruce Elgingo 7. eta Ate Sublimearen aurreko britainiar enbaxadoreak otomandar Sultanarengandik firman edo dekretu bat eskuratu zuen, zeinaren irakurketa laxo baten arabera Atenasko Akropolitik egoki iruditzen zitzaizkion eskultura guztiak eraman zitzakeen.
Dokumentu horri esker Londresera iritsi ziren Partenoiko marmol ospetsuak, Akropoliko beste eskultura batzuekin batera, eta azkenean Estatuari saldu zizkioten eta Britainiar Museoko bildumaren parte bihurtu ziren.
Jatorrizko kokapenean, Afrodita eta Dione Partenoiko Ekialdeko Ipar muturrean zeuden. Bi jainkosek frontoian irudikatutako gai nagusiari laguntzen zioten: Atenasen babesle Atenearen Jaiotzari.
Figura hauei erreferentzia egiteko ia beti Afrodita eta Dione izenak erabiltzen diren arren, ez dago erabateko ziurtasunik haien identitateari buruz. Baina poseak eta etzandako emakumearen soinekoak haren gorputza biltzen duen moduak, limurtzaile, Afrodita dela pentsarazten dute, edertasunaren eta amodio erotikoaren jainkosa. Bigarrenaren identitatea lehenengoan oinarritzen da. Badirudi harreman estua dutela biek eta aintzat hartuta frontoian hainbat familia multzo irudikatzen direla, Atenearen jaiotzaren gertakari miragarria nabarmentzeko, Dione izan daiteke, Afroditaren ama, Homeroren kontaketaren arabera.