Sarrera
K.a. II. mendeaz geroztik, Erromak greziar politikaren eta kulturaren gainean ezarritako interbentzionismo politiko gero eta handiagoa, etengabeko hazkundean aurreko mendetik, begien bistakoa da mundu mediterraneoaren ekoizpen artistikoan. Erromatar patronoek eta bildumazaleek Greziatik iristen zitzaien oinordekotza guztiz aberatsa ulertu eta balioetsi ahala, haien gustuen eta interesen araberako merkatu artistiko bat ari zen sortzen.
Grezia kontinentaleko eta Grezia Handiko erromatar garaipen militarrek lehen greziar artelanak iritsarazi zituzten Erromara. Greziar piezak eta artistak Sirakusa erori ondoren, K.a. 211. urtean, hasi ziren erruz iristen Erromara. Migrazio artistiko horien barruan sartzen ziren, jakina, konkistatutako hirietako piezarik garrantzitsuenak: eskulturak, txanponak eta era guztietako altxorrak.
Erromatar merkatua Greziatik etorritako obrez betetzeak erromatar sorkuntzaren aldaketa ekarri zuen, eta filo-helenismoa nagusitu zen pixkanaka dena bereganatu arte.
Iraganera itzulera
Greziako artean, haren mende askotako historian zehar, garatutako estilo guztien artean, erromatar bezeroek klasizismoa izan zuen gustukoena, bereziki K.a. V. mendearen bigarren erdikoa eta K.a. IV. mendekoa. Eta herriaren harrera beroena iragan klasikoko maisu handiak interpretatzen asmatu zuten artistek jaso zuten.
Helenismoaren amaierako Erromaren iraganerako itzuleran, artistek emulazioaren aldeko hautua egin zuten, iraganeko artistekiko lehia baztertuta. Loriazko eta distirazko garai bat berriz bizitzea zen asmoa, garai hura gainditzen saiatu beharrean, ordura arte egin zen bezala.Klasikoa modu kontziente batez bilatzen zenez, Erroman zeuden greziar artistek eta haien erromatar lankideek beren ekoizpenari begiratzeko hiru modu izan zituzten. Lehena, eta baita goiztiarrena ere kronologikoki, antzinako ereduen imitazio librea izan zen. Beste artista batzuek eredu klasiko jakin batzuen imitazioaren aldeko hautua egin zuten, bereziki Atenastik iritsitako ereduena. Azkenik, hirugarren talde bat artista klasikoen aipuak deitu daitezkeenetan espezializatu zen. Jatorrizkoa aise ezagutzeko aukera ematen zuten imitazioak, baina haien kopia huts ez izateko lan aldatutakoak.
Erromatar patronoek egindako obra klasikoen kopien ezin konta ahala enkarguei esker, eta eskultura ospetsuen kopiei eta egokitzapenei esker, gaur egun Greziako arteko maisulan askoren itxuraren arrastoari jarraitzeko gauza gara gaur egun.
Diskoboloa
Antzinako eskulturarik ospetsuenetako bat, Diskoboloa, erromatar kopien bidez baino ez da iritsi guregana.
Kontserbatutako kopia eta zati guztien artean, Mironen brontzezko jatorrizkoarekiko fidelena Lancelotti Diskoboloa da, Erroman aurkitua, Villa Palombaran , XVIII. mendean. Museoko kopia, hala ere, Townley Diskoboloa deritzonaren berregina da, Hadrianoren Villan 1790ean aurkitua eta Charles Townley bildumazaleak erosia. Bien arteko desberdintasun bat buruaren kokapena da, baina badakigu posizio zuzena Lancelotti Diskoboloarena dela. Horretan –zeina osorik agertu zen–, aldiz, begiek diskorantz zuzentzen zuten begirada; bigarrengoan –zeinaren burua banatuta agertu zen eta, berez, ez den berarena–, begirada zorurantz zuzentzen da.
Diskoboloa erromatar merkatuan zegoen joera baten adibide perfektua da, greziar jatorrizko ospetsuenak ia zehaztasun osoz kopiatzekoa hiriaren inguruko landetxeetan erabiltzeko. Hala ere, kasu askotan materiala aldatu behar izaten zen. Brontzea luxuzko artikulua zen, oso garestia, eta bezero gehienek, botere handiko pertsona aberatsak izan arren, nahiago izaten zuten marmola erabili, garestia hori ere, baina errazago eskuratzeko modukoa. Brontzetik marmolera iragateak aldaketa batzuk behartzen zituen, kontserbatu diren Diskoboloetan ikus daitekeenez. Lehena eta nabarmenena, euskarri bat gehitzea, enbor moduan gehienetan, figura oinarrian hautsi zedin eragozteko.
Venus Milokoa
Beharbada erromatar merkatuak ezarritako iragan klasikorako itzuleraren adibiderik ezagunena Venus Milokoarena da. 1820an aurkitu zuten eskultura, gimnasio baten sarreran, Melos uharte urrunean.
Afrodita Capuakoaren antz handia duenez, estatua K.a. IV. mendearen amaierako jatorrizko baten berregite libretzat jotzen da, K.a. II. mendearen amaieran egina. Berez, Venus Milokoa Erromako bezero filo-heleniar gero eta ugariagoak gogobetetzeko lan egin zuten greziar eta erromatarrek erabilitako imitazio libreko modeloen artean sar zitekeen.
Haren alderdi klasizisten artean, daukan absente egoteko itxura, aurpegiaren harmonia eta soraiotasuna nabarmentzen dira, zeinak K.a V. mendeko ezaugarri estetikoetara bideratzen gaituzten, eta aldi berean orrazkerak eta haragiaren modelatze leunak Praxitelesen lanak ekartzen dizkigute gogora, eskultore klasikoa hura ere, K.a IV. mendean lan egindakoa.
Hala ere, garai helenistikoak berezkoak dituen berrikuntza batzuk darabiltza eskulturak. Adibidez, konposizioa kiribilean egin izana eta hiru dimentsioko espazioan banatzeko modua, baita gorputz luzanga eta bular txikikoa ere, garai horretako ohiko ezaugarriak.
Diana Gabieskoa
Erromatar eskultoreek prototipo berriak sortu zituzten forma klasiko eta helenistikoetatik abiatuta eta obra klasiko ezagunak kopiatu zituzten, baina horrez gain eskultura ospetsuak interpretatu zituzten, haien formak aldatuz, halako moldez non ikuslea jatorrizkoaren erreferentzia identifikatzeko gauza zen une oro. Hori da, dirudienez, Gabiesko Dianaren kasua.
Gure kasuan, zaila da jatorrizko hau gogora ekartzea, ez delako gureganaino iritsi, eta hari buruz ez dauzkagulako antzinako testuetan jasotako erreferentzia labur eta zehaztasun gutxikoak baino. Gabiesko Dianaren jatorrizkoa, Parisen kontserbatua, 1792an aurkitu zuten Borghese Printzearen jabetza batean. Aurkitu bezain laster, Praxitelesek K.a. IV. mendean Brauroneionerako, jainkosaren Atenasko Akropoliaren tenplurako, zizelkatutako ehizaren jainkosaren figura batekin –Diana erromatarrentzat eta Artemisa greziarrentzat– identifikatu zen.
Estatua Praxitelesek egindako haren kopiatzat identifikatzearen oinarria haren jantzien azterketa izan da. Ezkerreko sorbaldan irristatu eta hura bistan uzten dion kitoia (soinekoa) dauka jantzita jainkosak. Horrez gain, Artemisa eskuineko sorbaldan mantu bat lotzeko zereginean buru-belarri murgilduta dagoela dirudi.
Belaunetarainoko soinekoa tipikoa zen jainkosa horren kasuan, ehizan aritzen zelako eta mugimendu askatasun handiagoa behar zuelako. Aldi berean, mantua Braurongo haren santutegian egiten zitzaizkion eskaintzetako batekin identifikatu da. Bistan ageri den sorbaldak, berriz, ugalkortasunari egingo lioke erreferentzia; Artemisaren alderdi hori, erditzeen babesle izatearena bezala, nabarmendu egiten zen santutegi berean.
Venus Eskilinokoa
Erromatar eraginak mundu helenistikoan gora egin ahala, greziar eskultore askok Erromara eraman zuten beren ibilbidea hiriko merkatu artistikoaren onurak bereganatzeko asmoz. Erromatar mezenasek deituak, edo bestela beren aukerak balitzen saiatuz, benetako aukera bat ikusten zuten metropolian. Testuinguru horretan, greziar munduko artista ospetsuenetako bat, Praxiteles, Erroman bizitzen jarri zen. Eskilinoko Venusaren estatua eskultore horren jatorrizko baten kopiatzat hartu izan da sarritan.
Eskultura 1874an aurkitu zuten, Erroman, antzinaroan Horti Lamianiek hartu zuten lekuan, Eskilinon. Lorategi ospetsu batzuk ziren, Tiberio enperadorearen adiskide min batentzat diseinatuak, gero jabetza inperialen parte izatera pasatu zirenak.
Venus biluzik irudikatzen da, zati batean oihal batek estalitako edalontzi baten ondoan. Haren besoak desagertuta zeuden aurkitu zutenean, baina ilearen gainean, buruaren atzealdean, oraindik ere haren atzamarrak ikusten dira. Pose horren ondorioz, iradoki izan da Venus Anadiomene edo itsasotik sortua dela. Baina haren ezaugarrietako batzuek haren identitateari buruzko eztabaida sortu dute. Lehenik, sandaliak erabiltzen dituelako, baina, batez ere, oinetan duen edalontzian kiribiltzen den kobrarengatik. Ezaugarri horietan oinarrituta, batzuek Afrodita honengan Egiptoko erregina Kleopatra ikusi nahi izan dute.