Sarrera
Antzinako Greziak garrantzi handia eman zion giza gorputzari. Haren sistema pedagogikoaren ardatzetako bat atletismoaren praktika izan zen, entrenamendu militarrarekin erlazionatuta. Testuinguru horretan, Jaialdi Panhelenikoek parerik gabeko garrantzia hartu zuten greziar munduaren osotasunean.
Jaialdi atletiko guztien artean, Zeusen Santutegian, Olinpian, egindakoa izan zen ospetsuena. Olinpiako Joko entzutetsuak ziren. Baina ez ziren bakarrak. Beste jaialdi nabarmen batzuk egin ziren: Delfosen, Apoloren ohoretan –Pitiar Jokoak–; Korinton , Poseidonen ohoretan –Istmoko Jokoak–; eta Nemean, Zeusen ohoretan –Nemeako Jokoak–.
Lehia panheleniko horiek inoiz kondenatu gabeko greziar gizon libre guztientzat zeuden zabalik. Mende askoan greziarra izatea nahitaezko baldintza izan zen, baina erromatar konkistaren ondoren Erromak mendean zituen lurraldeetatik iritsitako gizonak ere onartu ziren.
Olinpiako Jokoak
Lehen olinpiar lehiaketa K.a. 776. urtean egin zen. Data horretatik aurrera, jokoak etenik gabe egin ziren lau urtetik behin. Hasieran, lehiaketek egun bakar bat irauten zuten, baina gero bost egun irauteraino luzatu ziren. K.a. 648. urteaz geroztik jokoek kirol modalitate garrantzitsu guztiak hartu zituzten.
Diziplina guztien artean, Pentatloia zen irabazleari ospe handiena ematen ziona. Proba hori, izenak dioen moduan, bost lehia atletiko desberdin eta osagarrik osatzen zuten. Pentatloian parte hartzen zutenak ziren atletarik osoenak. Horrez gain, proba atletikoa zenez, edozeinek har zezakeen parte. Proba hipikoetan, aldiz, klase aristokratikoek baino ezin zuten parte hartu, zelabereak eta gurdiak oso garestiak zirelako.
Pentatloia
Jokoetako proba nagusia hiru fasetan garatzen zen. Lehiaketa disko eta xabalina jaurtiketako probekin eta luzerako jauziarekin hasten zen, eta horietako bakar bat ere ez zen egiten Pentatloiaren programatik kanpo.
Lehen fasean eliminatzen ez ziren atletak elkarrekin aurkezten ziren stadioneko lasterketara. Abiadura proba horren izena ibilitako distantziatik dator, olinpiar estadio baten edo 198 metroren baliokidea. Azkenik, lehian jarraitzen zutenak azken probara aurkezten ziren, borrokara.
Sailkapen sistema nahiko konplexua zen, lehiakide beraren atzetik hiru bider amaitzen zuena kanpoan geratzen baitzen.
Diskoboloa
Antzinako Greziako eskulturen artean ospetsuena seguru asko, Diskoboloak, Pentatloiko parte-hartzaileetako bat irudikatzen du. Estatua halako moldez dago konposatua non artistak jaurtitzailearen mugimenduak izoztuta eskaintzen dizkigun, ia dantza bat balitz bezala.
Kirol horretan metalezko plaka zirkular bat jaurtitzen zen, bi kilo ingurukoa. Lehiakide guztiek disko bera partekatzen zuten eta lehiaren amaieran hura zen irabazlearen saria.
Badakigu diskoa balbis zeritzon puntu jakin batetik jaurtitzen zela, aurrean eta alboetan ezarritako hesiekin zedarritutako esparru bat. Aztarna guztien arabera, badirudi atletak jaurtiketa pauso bat edo gehiago emanez prestatzen zuela, baina abiada hartu gabe.
Berregin honetan atletak aurpegia zorurantz jiratuta badauka ere, badakigu hemen kopiatutako jatorrizkoaren buruaren kokapena oker zegoela (hain zuzen ere, burua ez zen estatuarena ere). Jaurtitzaileak diskorantz zuzentzen zuen begirada eta postura horrek, burua atzerantz jiratuta, jaurtiketa kontrolatzea ez ezik gorputza orekatzea eta azken bultzadarako prestatzea ahalbidetzen zion.
Borroka
Antzinako Olinpiar Jokoek hiru borroka modalitate hartu zituzten. Haietako lehena Borroka bera zen, zeina aldi berean bi modalitatetan egiten zen, zutikako borroka eta zoruko borroka. Lehiaren xedea zen aurkaria hiru aldiz eraistea zorura, gutxienez bost borrokaldi jokatuta, haien arteko atsedenaldirik gabe. Aurkaria eraitsitzat ematen zen zorua bizkarrarekin edo sorbaldekin ukitzen zuenean, baita sorbaldak zoruan zituela immobilizatzen zenean ere edo borrokaren esparrutik kanpora jaurtitzen zenean.
Bigarren modalitatea Pankrazioa zen. Borrokaren eta boxeoaren arteko konbinazioa zen, zeinean teknika guztiak ziren zilegi: zapaltzea, itotzea, hezurrak haustea... Espresuki debekatutako bakarra zen hozka egitea, aurkariari begiak erauztea eta atzamarrak haren sudurzuloetan sartzea. Borrokek bi aurkarietako batek, atzamar bat altxatuz, amore eman arte irauten zuten.
Hirugarren modalitatea, Pentatloian sartzen zena, pugilatoa zen. Borroka kirolen artean gogorrena zen. Lehiakideek eskuetan eta besoetan bildutako larru zimurreko uhalak erabiltzen zituzten haiekin aurkaria jotzeko, batez ere buruan, sudurrean, matrailezurretan eta kokotsean. Borrokek, borrokaldirik gabe, aurkarietako bat konorterik gabe erori, borroka uztera behartuta sentitu edo hil arte irauten zuten.
Borrokalariak
Eskulturak bi pankrazio borrokalari irudikatzen ditu borrokan murgilduta. Alderdi guztietatik ikusia izateko zizelkatutako eskultura da, nekez ulertzen baita angelu bakar batetik ikusiz gero.
Greziar artearen garapenaren azken urteetan, garai helenistikoa deritzonean, modan jarri ziren gorputz endredatuen edo jarrera konplexuetan zeuden gorputzen taldeen irudikapenak, symplegmata deritzenak. Hitz hori batez ere konposizio erotikoetarako erabili zen, baina beste batzuk ere, honako hau adibidez, borrokan bete-betean sartutako atletena, talde berean sartuta geratu ziren.
Jatorrizko eskultura bi borrokalarien buruak falta zirela agertu zen. Haietako bati erromatarren garaiko buru bat ezarri zioten eta bigarrenarentzat buru horren beraren kopia bat egin zen.
Lehia hipikoak
Lehia hipikoak ez ziren Jokoen parte izan K.a. 680. urtera arte. Haietan parte hartzeko zaldi baten edo gehiagoren jabe izan behar zenez, proba bereziki aristokratiko bihurtu ziren. Era horretako lehiaketetan, benetako parte-hartzaileak animalien jabeak ziren eta ez zaldizkoak edo aurigak (gurdien gidariak). Horregatik, hori izan zen emakumeek parte hartu ahal izan zuten lehiaketa bakarra.
Jokoetako beste proba batzuetan bezala, hainbat lehiaketa modalitate egon ziren. Zabalduenak zaldien, koadrigen eta bigen lasterketak izan ziren. Lehenengoetan, zaldiaren gainean zelarik gabe edo oihalezko alfonbratxo baten gainean ibiltzen ziren, zaldizkoak biluzik joan behar zuen, estriburik erabili gabe eta bridei eta zartailuei bi eskuekin eutsita.
Koadrigen lasterketak sei urteko lau zaldik edo bost urteko lau behorrez tiratutako gurdien arteko lehiaketak ziren. Gurdia, kolore biziz pintatua, aurigak gidatzen zuen, eta hamabi itzuli eman behar zizkion hipodromoari, 14 km. osatuz.
Azkenik, bigen lasterketak bi animaliak tiratutako gurdien arteko lehiak ziren, eta zortzi itzuli eman behar zitzaizkion hipodromoari.
Delfosko Auriga
Eskulturak auriga bat irudikatzen du, hau da, dirudienez, lau zaldik tiratutako gurdi baten gidaria. Jatorrizko figura brontzean urtu zen, Deinomenidas familiako kide batek Pitiar Jokoetan lortutako garaipenaren omenez; Sirakusako eta Gelako tiranoak ziren familia horretako kideak, Sizilian. Estatua Apoloren santutegian ezarri zen, Delfosen, eta lurrikara batek haren zati bat suntsitu zuen K.a. IV. mendean; horregatik, errituala jarraituz ehortzi zuten santutegiaren inguruan. Ezusteko gertakari horren ondorioz, Delfosko Auriga gure egunetaraino iritsi den greziar brontze bakanetako bat da.
Greziar arteak forma arkaikoetatik klasizismoaren naturalismo idealizaturantz izandako bilakaeraren adibide perfektua da Auriga. Estilo Zorrotza deritzoneko estatua bat da, zeinean aurreko garaiko erabateko aurrekotasuna hautsi den soinaren eta buruaren biraketarekin, aldi berean aurpegia egitean naturalismo urruna eman nahian; adierazpen lasai, absente eta ia harroa dauka aurpegi horrek.